Jak ochronić ziemniaki przed stonką ziemniaczaną? Sposoby na zwalczenie stonki ziemniaczanej

2025-01-12

Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata) to jeden z najbardziej popularnych szkodników w Polsce i najgroźniejszy owad dla uprawy ziemniaków. Pojawia się co roku, przybiera różne formy, a jego okres nalotu jest bardzo długi. Stonka ziemniaczana jest szkodnikiem niezwykle żarłocznym, co sprawia, że może doszczętnie zniszczyć niechronione plantacje.

Jak wygląda stonka ziemniaczana?

Jest to chrząszcz o okrągło-owalnym ciele, ma około 10 mm długości, charakteryzuje się żółtym lub pomarańczowym ubarwieniem, na pokrywach posiada 10 czarnych pasków oraz czarne plamy na przedpleczu, z których środkowe tworzą kształt litery V. Końcowe człony czułków oraz stopy są czarne.

Samce wyróżniają się delikatnym wklęśnięciem na ostatnim segmencie, którego nie ma u samic. Jaja stonki mają intensywnie żółty kolor i mierzą około 1,2 mm, są składane w złożach na spodniej stronie liści ziemniaka. Larwy osiągają długość od 1 do 15 mm, są czerwone z wyjątkiem czarnych nóg, głowy, tarczki grzbietowej oraz brodawek na bokach ciała. Poczwarki mają długość 8-10 mm i jednolite pomarańczowoczerwone zabarwienie.

Kiedy można spodziewać się stonki ziemniaczanej?

W naszym klimacie mogą wystąpić dwa/trzy pokolenia stonki w trakcie jednego sezonu wegetacyjnego. Dorosłe owady zimują w glebie na głębokości od 10 do 20 cm. Zaczynają masowo wychodzić wiosną, kiedy temperatura gleby przekroczy 15°C. Chrząszcze odnajdują młode listki ziemniaków, by żerować i złożyć jaja. Masowe składanie jaj trwa przez dłuższy czas, natomiast może być wstrzymane, gdy temperatura spada poniżej 12°C. W trakcie jednego sezonu wegetacyjnego samice mogą złożyć nawet 1000 jaj. Czas rozwoju jaj w zależności od temperatury wynosi od 10 do 19 dni. Im wyższa temperatura, tym szybciej dochodzi do lęgu. Larwy potrzebują od 11 do 30 dni na pełny rozwój, w tym czasie przechodzą przez 4 stadia rozwojowe: L1, L2, L3 i L4. Larwy L4 schodzą do gleby, do głębokości 2-5 cm, aby tam się przepoczwarzyć. Po około 3 tygodniach pojawiają się chrząszcze drugiego pokolenia, które masowo wychodzą pod koniec lipca. Na czas pojawienia się stonki ziemniaczanej wpływa w dużej mierze temperatura, dlatego im wcześniej gleba osiągnie 15°C, tym szybciej stonka zacznie żerować. Wysokie temperatury jesienią sprawiają, że może pojawić się kolejne pokolenie, tzw. „pokolenie jesienne”.

Monitoring roślin

Dla ograniczenia lub uniknięcia strat, jakie może powodować stonka ziemniaczana na plantacjach ziemniaków warto jest prowadzić systematyczne obserwacje kontrolne. Stadia rozwojowe stonki w standardowych latach pokrywają się z terminem kwitnienia niektórych drzew: wyląg larw następuje w pełni kwitnienia bzu czarnego i grochodrzewu, natomiast masowy wyląg larw zbiega się z kwitnieniem i przekwitaniem lipy drobnolistnej. Należy jednak pamiętać, że w ostatnich latach pogoda dynamicznie się zmienia, tak więc aby wcześnie wykryć stonkę warto obserwować plantację już od wschodów liści ziemniaka. Monitoring powinien być przeprowadzony na obrzeżach uprawy. Szczególnie należy zwracać uwagę na spodnią część liści, ponieważ to tam składane są jaja.

Jakie szkody może spowodować stonka ziemniaczana?

Uszkodzenia na liściach powodują nie tylko chrząszcze, ale też larwy, które wyrządzają największe szkody. Te owady atakują głównie blaszkę liściową. Młode larwy wygryzają w liściach drobne otwory, natomiast starsze i chrząszcze – obgryzają również liście po brzegach. W sytuacji, gdy brakuje liści, zjadają pędy boczne i łodygi. Natomiast, gdy tych części również brakuje, atakują bulwy. Największe straty powodują chrząszcze zimujące w glebie, zaraz po wyjściu z zimowisk i przed złożeniem jaj, a także larwy w stadiach L3 i L4 oraz młode chrząszcze z letniego pokolenia. Żerowanie stonki ziemniaczanej może prowadzić do znacznego obniżenia plonów, przekraczających w niektórych przypadkach 80%.

Jak zwalczyć stonkę ziemniaczaną?

Zwalczanie stonki należy rozpocząć po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości. Jako próg ten przyjmuje się kilka sytuacji:

występowanie od 1 do 2 chrząszczy zimujących na 25 roślinach;
występowanie 10 złóż jaj na 10 roślinach;
występowanie 15 larw na jednej roślinie.

W przypadku, gdy inwazja stonki ziemniaczanej dotyczy ziemniaków uprawianych w przydomowych ogródkach - na niewielkim obszarze, można ręcznie zbierać dorosłe osobniki i larwy, nie dopuszczając do ich namnażania. Natomiast jeśli szkodniki występują na dużych plantacjach, konieczne jest wykonanie zabiegów odpowiednimi środkami ochrony roślin. Najlepiej, jeśli oprysk zostanie wykonany, kiedy larwy są w stadium L1 lub L2, ponieważ są one wtedy najbardziej wrażliwe na środki ochrony roślin. Już po kilku godzinach następuje paraliż szkodników i zatrzymanie żerowania, a całkowite wyginięcie - po kilku dniach. Aby skutecznie zwalczyć stonkę zaleca się stosowanie oprysków o działaniu kontaktowym i żołądkowym.